Rysynek 1. Alessandro Guagnini, Sarmatiae Europeae Descriptio, Spira, 1581

Temat epoki Gracha, Graka i Kroka to specyficzny problem literacki, mogący zafrapować prowadzących dział miejscowych starożytności w lokalnej gazecie. Otóż- najprawdopodobniej Kraków, Kroków- władców o tym imieniu było co najmniej czterech, jeśli nie więcej- bo aż tylu się doliczyliśmy.

Próbując rozdzielić owe postacie, próbowaliśmy wyróżnić Graków, Croców (i innych) antycznych, od późniejszych już średniowiecznych Kraka, Kroka, Kraka II.  Istnieje też Krak Popkulturowy, mieszanka opisów wielu władców łącząca go w jednego pogromcę popularnego smoka. Sam motyw dziwnego zwierzęcia możliwe że był do dziś czytelną aluzją do ówczesnych wierzeń, obrzędów lub wydarzeń historycznych.

Rysunek 2. Krak – autor: Walery Eljasz-Radzikowski (1841-1905) źródło: Biblioteka Narodowa. CC Mathiasrex, Wikimedia

Mem Kraka jako symbol powierzchowności kultury memów

Próbując uporządkować w redakcji tą historię, dziwię się, jak bardzo musi powierzchowna być kultura, skoro zapomniano nawet historię lokalnych władców. Ta okazuje się istnieć w archiwach, nie przyciągać niemal nijakiej uwagi. Postać która funkcjonuje jako Potoczny Krak jest najprawdopodobniej niewłaściwie zlepioną historyczną wyszywanką z szeregu epok.

Krak jest memem, wymieszanym zlepkiem nielogicznych informacji, przez co władcy i ich czasy są zaliczane do legendarnych. Jest to wynikiem potocznego wymieszania się zapisów z różnych epok, – w wielu późniejszych źródłach pomylono lechicką historię starożytną- przywiezioną wraz z migracjami lludów słowiańskich z innej części Europy- do tej wersji historii dogrzebał się Bielowski szukając najstarszych odpisów najstarszych, miejscowych, polskich źródeł, z historią czasów wczesnośredniowiecznych.

Władców o imieniu Krakus lub Gracchus na przestrzeni wieków było co najmniej kilku, widać przydomek ów cieszył się popularnością. Podobnie jak pozostali przedchrześcijańscy władcy Polski, także ci niekoniecznie byli postaciami całkowicie legendarnymi, istnieje wiele przesłanek, że mogły to być postacie realne, ale elementy legendarne można w tych wypadkach jedynie w części przypisać do poszczególnych, historycznych władców..

Rysunek 3. Posążek spiżowy znaleziony nad Narwią, wg “Pamiętnika Sztuk Pięknych” z roku 1854. Autor artykułu opisuje dziewiętnastocentymetrową figurkę rycerza, która została znaleziona pod Pomiechowem, niedaleko Zakroczymia, podczas kopania rowu nad Narwią. Wydarzenie to miało miejsce w roku 1849. Podczaszyński zastanawia się nad pochodzeniem posążka i nad datą jego powstania, dochodzi do wniosku, że: Robotą grubą i ostrą, składem spiży […] posążek ten świadczy o odległej swojej starożytności. Przypuszcza, że figurka wyobraża dawne bóstwo słowiańskie. Zauważa, że układ rąk wskazuje na to, że postać trzymała jakiś przedmiot, a otwór biegnący przez całą jego wysokość mógł służyć do nadziania jej na drążek. Ostatecznie autor artykułu ośmiela siępuścić wodze wyobraźni, jak sam pisze, i zaryzykować przypuszczenie: że jest to wyobrażenie bóstwa, które jako wojenne godło hufca Mazów na drążku wysoko ponad głowy był noszonym, a po bitwie jakiejś zatracony, nad brzegami Narwi spoczął na jakieś 10 wieków. (opis via Muzeum Narodowe)

Lista władców o przydomkach Krak 

Współcześni badacze próbowali rozgraniczyć epoki władców o imieniu Krak, Krok, Grachus, Krokus w tym regionie Europy. Panowanie władców o tych imieniach miało miejsce w różnych epokach. Opisy ich panowania są albo bardzo dokładne i wiarygodne, albo- są tylko wzmiankami z roczników, informującymi iż władca o takim imieniu panował w Krakowie, jak miało to mieć miejsce w roku 413 n.e.

Próbując rozdzielić owe postacie, próbowaliśmy wyróżnić Graka, Gracha antycznego, i średniowiecznych Kraka I, Kroka I i Kraka II.

Krakowie antyczni- Grakus, Kruk, Croco

Istniało co najmniej dwóch Kraków w zamierzchłej przeszłości. Pierwszy z nich to Croc. Krok.

Owóz byl król Allemanów Croc, Krok czy Eroc, który po zgonie Konstancjusza Chlora, roku 306, przed jinnymi Konstantinowi wielkiemu imperjum zapewnił (Sext Aurelius Victor junior epit cap 41) Musial ze swymi Allemanami byc w służbie rzymskiéj w Gallji. Slowa Aureliusza Victora piszącego swój epitomen kolo 358 są: quo mortuo Constantio cunctis qui aderant anni terítibus sed praecipue Eroco variât textus Croco Alama norum rege auxilii gratia Constantium comitato imperium capit.

Polska wiekow srednich: czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych …, Tom 1, s. 202,  Autorzy Joachim Lelewel
W roku 306 n.e. Kruk, król Allemanów, pustoszył Galię.

О jinnym Chroku w Gallji zachowała się pamięć straszliwa. Matka jego powiedziała mu że tyle nabudawano gmachów, tyle znamienitych spraw zdziałano, że on na nic większego zdobyć się niemoże, nic wspanialszego niezbuduje, ani większéj rzeczy niedokaże, jeśli tedy chce się wsławić i pamiętnym zostać, niechaj wszystko burzy, gmachy wywraca, lud w pień wycina.

Posłuchał syn matki. Po moście przebył Ren, złupił Moguncją, Metz; nic koło Trewiru niedokazawszy zwrócił się w południową Gallją, a całą Gallją pervagans, u Arwernów (Clermont Ferrant) przepyszną starożytną swiątynię od Gallów (lingua gallica) vasso zwaną, zburzył, z ziemią zrównał całą Gabalitanów krajinę srodze zniszczył, a postępujac daléj koło Arelatu od Rzymian schwytany, okuty, dręczony, po łomach zrujnowanych miast wodzony, nareszcie gladio verberatus interiit

Mimo zachowanéj powieści tylu szczegółów i po zostałych w Gallji téj srogiéj napaści dowodów, dzieje liczące mnogie owych wieków zniszczenia i łupieże zaniedbywały wymieniać tę kleskę, pozostały tylko dwie relacje z podania widać ludu powtórzone, które w odmecie wystawują. Jedną miał skreślic Idatjus koło roku 467 żyjacy i piszący, drugą późniéj koło roku 572, Grzegórz biskup turoński zmarły 595, rzeczywiście napisał i dla następnych pisarzy zostawił.

Grzegórz z Tours upewnia ze ten Chrokus Krok byl królem Alamanów i universas Gallias pervagatur za Walentinjana i Galljena to jest miedzy 253 a 260 r.

wg: Polska wiekow srednich: czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych …, Tom 1
Autorzy Joachim Lelewel

Craco, krakowski książę z 413 roku

413 n.e. Wandale Alanie pod wodzem Krukiem, Craco, księciem Krakowa, Cracovie, także pustoszyli Gallię.(za: Przegląd poznański, Tom 19, s. 362)

Wydaje się że “Parerga historica” autorstwa Johanna Uphagena, jest najpełniejszym opisem historycznym państwa które Upganem określił mianem “Lechici Imprerii” lub
Lechicum Imperium. Uphagen opisał ówczesną federację słowiańską i Craco jako jej przywódcę, poświęcając na to cały kilkunastostronnicowy rozdział swojej książki, niemniej publikacja jest dostępna on-line tylko w języku łacińskim.

Z tego zródla wyniklo po kronikach pózniejszych dosyc odmçtnych powtarzan które wywolaïy i niemaío poszukiwañ i rozpraw historyeznyeh i niewiele owocu przynoszacych. Za Fredegarem poszedí doslownie okolo r 1008 Aimonjus Crochus de gestis Francorum III 1 aw ХIII wieku okolo roku 1246 Alberik monachus trium fontium opactwa de Troisfontaine w djecezji Chalón w Szampanji, upewnia ze roku 413 quaedam pars Vandalorum cum Alanis Gallias infestavit duce Craco qui fuit dux Cracoviae. (cytat z: Polska wiekow srednich: czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych …, Tom 1, str. 223, Autorzy) Joachim Lelewel)

za: Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiéy: o pisarzach …, str. 497 Autorzy Józef Maksymilian Ossoliński (hrabia) 

Bardyl(ok. 450 p.n.e. do † 358 p.n.e. )

Pierwszy raz został opisany przez średniowiecznego kronikarza Wincentego Kadłubka.

Istnieje jeszcze inny Krak, dość mocno pomieszany z późniejszymi. W swoim wstępie do dziejów Polski, polski historyk August Bielowski utrzymuje że Grak w kronikach Wincentego Kadłubka, a Bardyl u pisarzy starożytnych, jest jedną i tą samą osobą. Poświęcił znaczną część swojej pracy badawczej na tropienie najstarszych wersji tekstu- pokazuje błędy- np. pomylenie Getów z Grekami, Gecji z Grecją, w kolejnych wersjach kopiowanego ręcznie tekstu.

Lechicki pierwowzór kadłubkowego Kraka, to Bardyl. Był on postacią historyczną, żył w latach ok.  450 p.n.e. do † 358 p.n.e. Wydarzenia te opisane są w kontekście powstania państwa Autariotów – Lichnitów.

O Bardylu wspominają Teopomp Chiota, Kallisten z Olintu, Diodor sycylijski,  Lukian , Frontyn , Arryan, Plutarch, Helladios z Biz.

Czy Bardyl, Bardylis jest Grakiem z polskiej kroniki Kadłubka? Kadłubkowy Grak i Bardyl to jedna i ta sama osoba wg tego dość szczegółowego historyka. Podobieństwo jest bardziej niż uderzające – tłumaczy August Bielowski. Bardyl robił w pocz. IV w.p.n.e. wielką wyprawę Ilirów w krainy Galów, walcząc z Liguryskami (Tauryskami). Autaryoci, nazywani wg Bielowskiego w polskich kronikach Lechitami, potrafili istotnie wynieść się ponad sąsiednie trackie i ilirskie państwa plemienne- jak opisuje to Strabo i Appian przywoływani w tekście Bielowskiego.

Spomniałem już niejednokrotnie że nasz kronikarz nie miał nic do czynienia z Justynem, którego z imienia nawet nie zna; lecz tylko z Trogiem na którego wyraźnie się powołał. Trog mówił o Linchitach to jest Linkistach lub Autaryotach którzy w Linchitii mieszkali. Pierwszy który o Autaryotach spomina jest Skilax z Karyandy, a ten właśnie powiada że siedliska ich są koło wielkiego jeziora Lichnitu. Tu też wznosiła się stara stolica Lichnidos. Jeszcze podówczas graniczyli oni po jednej stronie około źródeł Narony z Ardyejami z którymi im częste walki o sól ztaczać przychodziło; po drugiej zaś stronie z płaszczyznami panońskiemi. Wkrótce potem stali się plemieniem panującem w całej lliryi jak o tem Strabo zaświadcza Sam Grak czyli Bardyl wyszedł oto z tych krain co z Molosami i Amintową Macedonią graniczyły a w których głównie siedzieli tak zwani Lichnitowie lub Linkistowie.

Bielowski opisał też okres panowania władcy.

Czas panowania Bardyla daje się ściśle oznaczyć z pisarzów starożytnych i pokazuje iż kronikarze polscy gruntownie znali tę okoliczność; jedno miejsce Lukiana porównane z Diodorem sykulskim dozwala nawet wiedzieć rok urodzenia tego bohatyra. Walczył z Filipem Amintowym roku 559 przed Chrystusem a miał wtedy lat 90. Więc rodził się roku 449. Prostego stanu będąc miał w młodości sen że od granic krainy Molosów aż do Macedonii królować będzie. Panowanie nad lliryą całą dostało mu się za Aswera czasów, a więc dobrze już w wieku podeszłemu. Lat 90 mając potykał się konno z wojskiem Filipa. Umarł dopiero około roku 340 mając lat przeszło 110 jak się to pokazuje ze słów Frontyna porównanych z Justynem.

koniec części I

Adam Fularz dla Merkuriusz Polski.

Polecam zbiór źródeł do tego krótkiego tekstu: Lista literatury i źródła