historia

Czy kopiec Kraka może nadal skrywać nieodkryte szczątki władcy sprzed 680 roku?

0 Comments

Krak (Krakus lub Gracchus) jest , najprawdopodobniej niewłaściwie, zaliczany do legendarnych władców polskich. Jednakże, podobnie jak pozostali przed chrześcijańscy władcy Polski nie jest postacią całkowicie legendarną, istnieje wiele przesłanek, że mógł być postacią realną, ale elementy legendarne trudno w jego wypadku oddzielić od prawdy. Pierwszy raz został opisany przez średniowiecznego kronikarza Wincentego Kadłubka. Jest on również znany z kronik czeskich, czy Kroniki Polskiej Marcina Bielskiego. František Palacký, czeski historyk, łączy jego osobę z postacią Samona, twórcy bardzo wpływowego imperium tamtych czasów.

Momentami najbardziej składna i sensowna jest wersja Marcina Bielskiego. Pisze on, że przed Krakiem ówczesnym protoplastą Polski rządziło dwunastu wojewodów, z których każdy zarządzał częścią kraju. Sądzono iż będą oni wspólnie dbać o dobro kraju. Jednak wojewodowie ci zaczęli toczyć ze sobą spory i potyczki, co osłabiło kraj i wywołało wzburzenie wśród ludzi.

Lud zorganizować miał w Gnieźnie zjazd, podczas którego obradowano nad wyborem nowego władcy. “Był na ten czas człowiek jeden zacny i roztropny między nimi, który też był jednym z Wojewód, a był z narodu Polskiego, imieniem Krok, miał swoją dzierżawę nad Wisłą trzynaście mil od tego miejsca gdzie się zaczęła.” Miał on zebrawszy lud ciągnąć za nieprzyjacielem aż do Węgier, a następnie “poraził nieprzyjaciela swego, i odbił plony nie małe.” Mieszkańcy widząc jego oddanie dla sprawy wybrali go na swego monarchę, ten zaś długo odmawiał, “aż za prośbami wszystkich ledwo to uczynił.”

Krok miał założyć miasto nad Wisłą, i od swego imienia nazwać je Krokow, która to nazwa w czasach pózniejszych miała zostać zmieniona na Kraków. “Nie od Rzymskiego Grachusa, jako starzy pisali, bo tu nigdy nie byli Grachusowie z Rzyma: Ale to był Krok Słowieńskiego narodu, z potomstwa Czechowego jeszcze, bo się te narody miłowały na ten czas bardzo, jako te które ode dwu braci wyszły, Lecha i Czecha.” Przy mieście Krok miał założyć zamek na skalnej górze , zwanej Wawelem. Miał przenieść stolicę z Gniezna do Krakowa. “Piszą naszy starzy Kronikarze, iż pod tą górą Wawel, był smok wielki, który troje dobytka razem zjadał, także i ludzi kradł i jadł: przeto musieli mu dawać obrok, każdy dzień troje cieląt albo baranów. Kazał tedy Krok nadziać skórę cielęcą siarką, a przeciw jamie położyć rano: co uczynił za radą Skuba szewca niejakiego, którego potym dobrze udarował i opatrzył.”

Podobnie jak w przekazie Kadłubka, Bielski również pisze, iż Krok miał troje dzieci, Lecha, Kroka i Wandę. Lech miał podstępnie zabić Kroka, jednak nie podczas zasadzki na smoka, która to w wersji Bielskiego nie jest przypisana synom Kroka. Zasadzka miała mieć miejsce podczas polowania. Lech miał powiedzieć, iż brat jego został zabity przez dzikiego zwierza. Miał zostać wybrany królem, jednak nie na długo gdyż kłamstwo miało wyjść na jaw. Lech miał zostać wygnany. Bielski pisze również, iż istnieje wersja wedle której będąc wzgardzonym przez wszystkich miał umrzeć z żalu, bądź też popełnić samobójstwo. Po nim na tron wstąpiła córka Kroka, Wanda. W miejscu śmierci młodego Kraka, jak głosi legenda, usypano kopiec, znajdujący się w miejscowości Krakuszowice. Na początku minionego wieku rozkopano go w poszukiwaniu skarbu.

Krak w legendach

Kadłubek rozpoczyna swój wykład o Kraku w momencie zakończenia wojny z Rzymianami, po której przodkowie obecnych mieszkańców ziem polskich mieli wybrać Kraka na księcia. Następnie pojawia się opis plemienia, które jako jedyne mogło się wówczas mierzyć z naszymi przodkami – Gallów. Mieli oni wkroczyć do Panonii, ojczyzny dawnych Słowian, z czego kronikarz Wincenty wnioskuje walki  z Gallami.

Mieszkańcy ówczesnego królestwa potrzebowali władcy. Gdy Krak powrócił do Polski z Karyntii (gdzie był w niewiadomym celu, być może na wyprawie wojennej), zebrał wszystkich na wiecu. Na zebraniu udało mu się zdobyć zaufanie społeczeństwa, miał podobno powiedzieć – “tym samym świat bez słońca – co państwo bez króla”. I w ten sposób Krak został wybrany królem.

W przekazie kronikarza Wincentego imię Kraka zostało zlatynizowane do formy “Gracchus”. Możliwe jest, iż Kadłubek chciał przyrównać Kraka do słynnego ustawodawcy i opiekuna obywateli, Rzymianina Tyberiusza Gracchusa. Duże znaczenie ma również fakt, iż pierwsze wzmianki o Kraku pojawiają się w kronice Kadłubka, gdy opisuje on walki ówczesnych mieszkańców protoplasty Polski z Rzymianami. Po walkach protoplaści obecnej Polski mieli zająć pewne miasta w których ustanowili własnych namiestników. Z dalszego przebiegu opowiadania wynika, że Krak nie miał nadrzędnej pozycji plemiennej, po walkach z Rzymianami został wybrany księciem, co jednak prawdopodobnie miało się równać pozycji równej namiestnikom.

Jedną z pierwszych czynności jakie miał zrobić Krak po wybraniu go na władcę było wprowadzenie nowego prawa. “Tak więc powstał zawiązek naszego prawa obywatelskiego i nastały jego narodziny”. Następnie kronikarz dodał, iż prawo miało się opierać na zniesieniu niewoli i niesprawiedliwości. Bardzo przypomina to poczynania Tyberiusza Grakchusa. Kadłubek pierwszy raz użył terminu Polska po zakończeniu działania ustawodawczego Kraka. Miał on doprowadzić kraj do “świetnego rozkwitu”.

Szczęście nie trwało jednak długo, gdyż pojawił się stwór. Przez łacińskie kroniki opisywany był jako halofag, co można tłumaczyć jako “całożerca”. Stwór miał domagać się ofiar z ludzi. Jeśli ofiara była niedostarczona, miał zabierać z ludu tylu samo ludzi ile sztuk bydła było mu w tym tygodniu przeznaczone. Krak wysłał do walki z potworem swych synów, ale ci nie podołali mu w otwartej walce. Tak więc wymyślili podstęp aby wypchać bydlęce skóry siarką.

Następnie podali to potworowi, przez co się udusił. Gdy synowie uśmiercili potwora, młodszy brat, z żądzy władzy miał uśmiercić starszego, następnie mówiąc ojcu, iż jest to wina potwora. Po śmierci ojca Krak II miał na krótko objąć władzę, na krótko, dlatego, że jego sekret został odkryty a on samzostał skazany na banicję. Krak cieszył się jednak u ludu na tyle dużym poważaniem, że po wygnaniu jego syna władzę przekazano jego córce, Wandzie.

W dowód uznania dla Kraka po jego śmierci na grocie całożercy zaczęto budować miasto ku jego chwale. Wedle przekazu miasto nazywało się Gracchovia (Kraków). Obrzędy pogrzebowe wypełniano tak długo póki nie skończono ostatniego budynku. Kadłubek notuje również, iż niektórzy nazwę miasta biorą od kruków, które miały się zlecieć i jeść zwłoki całożercy. Opowiadanie zaś nie wyjaśnia jak Polacy za czasów Kraka mogli przejść z Panonii na tereny dzisiejszej Polski.

Kadłubek zaznacza, iż “kładą naszy kronikarze starzy tego Krakusa, jeszcze dobrze przed Bożym Narodzeniem w tych krajach, i chcą to mieć, że poszedł od onego Rzymskiego Grachusa. Ale to być nie może.” Po wyborze miał on szybko zacząć naprawiać słabą w owym okresie Polskę, odpędzając od granic nieprzyjaciół, zwłaszcza “Rzymian” i Niemców. Miał również ustanowić pokój i prawo na polskich ziemiach, pozbywając się rozbójników i grabieżców, których miało być wówczas wiele. Przypisuje mu się również ustanowienie słusznych praw. “Widząc Czechowie jego dobre zachowanie przeciw poddanym, takież dobrą sprawę, wybrali go sobie za Pana, i wespół z Polaki jemu byli posłuszni. Chociaż czescy kronikarze piszą, iż był inny Krok na ten czas w Czechach, a w Polsce inny, jednego czasu: ale mniemam iż to był jeden”.

Krótki opis Kroka pojawia się również w Kronice Czeskiej  Kosmasa. Opis znacznie różni się od polskich źródeł, na tyle, że może być mowa o innym Kroku, jednak są pewne cechy wspólne. Wedle tej Kroniki Krok miał wyróżniać się wśród ludzi wytrwałością w wydawaniu wyroków, miał być “ze wszystkich stron doskonały”. Miał on rozstrzygać ludzkie spory, w czasach gdy w Czechach nie było jeszcze władzy i rozbudowanych praw. Od jego imienia miał istnieć gród “już drzewami zarosły”, położony nieopodal wsi Zbećno. Tam zbiegali się ludzie z całej prowincji na odprawianie sądów. “Ten tak znakomity mąż nie miał męskiego potomka, spłodził jednak trzy córki, którym natura dała nie mniejsze bogactwo mądrości, niż zwykła dawać mężom”.

Opis historii córek Kroka jest długi i ciekawy, jednak wydaje mi się, że historia ta bardzo odstaje od pozostałych wersji, i faktycznie, albo chodzi o inną osobę, albo po prostu ta wersja opowieści jest inna, uformowała się gdzieś na jej początku i z biegiem lat uległa dużym przemianom. Jednak ma tak mało cech wspólnych, że ciężko stwierdzić jak jest naprawdę.

Opinia autora

Kraka, podobnie jak Lecha i innych legendarnych władców, uważam za postać realną. Ciężko domniemywać prawdy o tych postaciach, gdyż ich opisy pojawiły się znacznie po czasach ich panowania, ale z pewnością opowieści noszą w sobie znamiona prawdy, i jeszcze do nie tak dawna byli oni traktowani jako postacie historyczne. Zgodnie z Kroniką Polską Marcina Bielskiego wnioskuję, że jego rządy mogły przypadać na połowę VII wieku.

opr. Dawid Kopyść, z uwagami redakcji

By admin

Readers Comments (0)